دانلود کتاب عدل الهی از استاد شهید مطهری

توضیحات:

کتاب «عدل الهی » از مهم ترین آثار استاد مطهری در زمینه کلام جدید است که در زمان حیات استاد منتشر شده است. استاد در زمینه سابقه تألیف این اثر در مقدمه کتاب می نویسد:

«مطالب این کتاب تدوین یافته و تفصیل داده شده چند سخنرانى است که در مؤسسه اسلامى حسینیه ارشاد ایراد شده است. البته آنچه به صورت سخنرانى ایراد مى ‏شود- لااقل سخنرانی هاى من اینچنین است- قابل چاپ شدن نیست مگر اینکه از نو دستکارى شود. به علاوه وقتى که بنا است چاپ شود نمى ‏توان به مطالبى که به صورت سخنرانى ادا شده قناعت کرد. این بود که هم در چاپ اول و هم در چاپ دوم، مجدداً بحث را مورد مطالعه قرار دادم و مطالب زیادى بر اصل افزودم.

بیشتر+دانلود در ادامه مطالب

در چاپ دوم در حدود یک پنجم بر مطالب چاپ اول افزوده شد، به علاوه اصلاحاتى لفظى و تغییراتى از لحاظ نظم و ترتیب مطالب به عمل آمد. از این رو این کتاب در این چاپ با چهره نسبتاً تغییر یافته‏اى منتشر مى ‏شود.

آنچه درباره مباحث این کتاب مى ‏توانم بگویم این است که همه، مباحثى «انتخاب شده » است، هیچ یک بطور تصادف و به موجب علل اتفاقى طرح نشده است. اینها مسائلى است که فراوان از طرف گروه هاى مختلف، بالخصوص طبقه جوان، با من در میان گذاشته مى ‏شود. آنچه در این کتاب آورده ‏ام در حقیقت یک پاسخ عمومى است به همه کسانى که مکرر در این زمینه از من پرسش هائى کرده و مى ‏کنند. فراوانى پرسش ها در حدى است که لازم آمد پاسخ عمومى تهیه شود. »

نویسنده کتاب «تئودیسه و عدل الهی- مقایسه ای بین آراء لایب نیتس و استاد مطهری » در مورد ویژگی ها و جایگاه این اثر می نویسد: «کتاب عدل الهی، بی شک یکی از ارزشمندترین کتاب هایی است که شهید مطهری به رشته تحریر درآورده است. از خصایص و ویژگی های این کتاب آن است که در عین حفظ مبانی و استدلالات حکمای گذشته، به مسائل و ابتلائات فکری و فرهنگی و پاسخگویی به شبهات جدید نیز پرداخته است. ایشان در این کتاب از اصول و عناصر کتاب ملاصدرا استفاده کرده و به آن شرح و بسط داده و هوشمندانه و به نحو ابتکاری از آن ها در جهت اثبات عدل الهی استفاده کرده است. به کارگیری اصول حکمت متعالیه چون تشکیک وجود، ضرورت نظام علّی و معلولی و به کارگیری ضرورت بالقیاس الی الغیر و... از این نمونه است. ویژگی دیگر کتاب در این است که شهید مطهری بحث عدل الهی را به عنوان بحثی مستقل مطرح کرده است. عدل الهی در حقیقت “ره یافتی است جدید به مسئله ای کهن » زیرا حکمای اسلامی در الهیات، بابی را تحت عنوان «عدل » باز نکرده اند و اگر از شرور و نظام احسن، سخنی به میان آورده اند، در ضمن بحث از عنایت باری و قضا و قدر بوده است.

از آراء ابتکاری شهید مطهری، تأکید ایشان درباره نقش و مسؤولیت انسان در جهت کاستن کژی ها و پیراستن جهان از بدی هاست. بشر به حکم این که موجودی مختار و آزاد و مسؤول ساختن خود و جامعه است، باید خلأ ها (یعنی شرور عدمی از قبیل جهل، عجز و فقر) را پر کند و این یکی از جهات خلیفه اللهی انسان است. از آراء ابتکاری دیگر ایشان، بحث از تفاوت تضادّ فلسفی و فرق آن با تضاد دیالکتیک و نیز بحث مفصل درباره فواید شرور و مصائب است. »

دکتر عبدالله نصری نیز در مورد جایگاه کتاب عدل الهی اینگونه اظهار نظر کرده است: «هر چند او (استاد مطهری) از سرمایه های فکری فیلسوفان گذشته بهره های بسیار برد، اما با طرح دقیق و منسجم مباحث مربوط به عدل الهی در باب آن نظریه ای ژرف ارائه کرد. طرح دقیق شبهات، تبیین فعل الهی، تحلیل مفهوم فلسفی عدل، بررسی ابعاد گوناگون مسئله عدل و بهره گیری از روش مناسب برای حل آن موجب شد تا ارزش کار او در این زمینه از همه تلاش های انجام شده توسط متکلمان و فیلسوفان تاریخ تفکر اسلامی برتر باشد. بدون شک کتاب عدل الهی مهم-ترین اثر فلسفی در این زمینه و نشانگر گوشه هایی از نوآوری های فکری اوست. »

استاد در مورد سبک نگارش و رویکرد خود در این اثر می نویسد: «مباحث طرح شده، هم جنبه نقلى دارد و هم جنبه عقلى. بدیهى است که از جنبه نقلى به آیات کریمه قرآن و روایات مأثوره از رسول اکرم و ائمه اطهار (صلوات اللّه علیه و علیهم) استناد شده است. اما از جنبه عقلى به دو گونه ممکن بود بحث شود: کلامى و فلسفى. ولى نظر به اینکه مشرب استدلالى متکلمین را در اینگونه مسائل صحیح نمى‏دانم و برعکس، مشرب حکماى اسلامى را صحیح و متقن مى ‏دانم از سبک متکلمین بطور کلى پرهیز کردم و از سبک حکما استفاده کردم. البته هر جا که مقتضى‏ بوده به مشرب اهل کلام و احیانا به برخى مشربهاى دیگر از قبیل مشرب اهل حدیث و مشرب اصحاب حس نیز اشاره کرده ‏ام. »

کتاب عدل الهی از یک مقدمه و نه بخش تشکیل شده است.

استاد مطهری در مقدمه کتاب گزارشی از سیر تاریخی مباحث مربوط به عدل بیان نموده است و در آن به رویکرد متکلمین و اهل حدیث نسبت به این موضوع اشاره نموده است. استاد به رویکرد شیعه نسبت به این موضوع نیز می-پردازد و از آثار آن در حوزه های اجتماعی و سیاسی سخن می گوید.

بخش اول با عنوان «عدل بشری و عدل الهی » به طرح مسئله اختصاص دارد. در این بخش روش های گوناگون در بررسی موضوع عدل به اختصار معرفی می گردد. در این زمینه به مشرب اهل حدیث، متکلمین اشعری، مشرب متکلمین شیعی و معتزلی، مشرب حکمای اسلامی، مشرب حسی مذهبان اشاره شده است. همچنین بعد از توضیح در مورد معانی مختلف عدل اشکالات مختلفی که در زمینه عدل الهی مطرح شده، آورده شده است.

بخش دوم کتاب به اجمال روش های مختلف تبیین موضوع و پاسخ به سؤالات مرتبط با موضوع عدل را بازگو می کند.

بخش سوم به این اشکال می پردازد که چرا در نظام عالم، تبعیض وجود دارد؟ چرا یکی فرشته است و دیگری انسان و سومی حیوان و چهارمی نبات و پنجمی جماد؟ استاد در پاسخ تفصیلی به این پرسش ضمن تفکیک تفاوت و تبعیض، به توضیح این مطلب می پردازد که راز تفاوت ها در عالم، آن است که نظام هستی، نظام ذاتی است نه قراردادی. او در این بخش به تبیین نظام طولی و نظام عرضی عالم می پردازد و بر حاکمیت سنت یا قانون بر عالم و استثناناپذیری آن تأکید می ورزد.

موضوع بخش چهارم و پنجم شرور و فوائد آن است. استاد با تحلیل فلسفی شرور، آنها را از سنخ اَعدام می داند یا وجوداتی که منشأ عدم در اشیاء دیگر می گردند که در این صورت شرّیت آن ها مربوط به وجود نسبی آنها است نه وجود فی نفسه شان. استاد اصل پیوستگی و انداموارگی را توضیح می دهد و تفکیک ناپذیری شرور و خیرات را تبیین می کند. در ادامه بحث از شرور استاد فوائد شرور را نیز برمی شمرد که شرور و زشتی ها و مصیبت ها نمایانگر خیرات و زیبایی ها هستند به گونه ای که اگر نبودند، خیر و زیبایی معنایی نداشتند.

بخش ششم به مسئله مرگ و میر می پردازد. این سؤال همواره برای بشر مطرح بوده است که چرا به دنیا آمده ایم و چرا می میریم؟ منظور از این ساختن و خراب کردن چیست؟ آیا این کار لغو و بیهوده نیست؟ استاد در این بخش به تبیین معنای مرگ می پردازد.

مجازات های اخروی، موضوع فصل هفتم است. ارتباط موضوع مجازات های اخروی با عدل الهی از این جهت است که گفته می شود مجازات های اخروی به شکلی که نقل می شود مخالف عدل الهی است! زیرا در مجازات های اخروی تناسب میان جرم و مجازات وجود ندارد و مجازات ها به نحو غیر عادلانه ای اجرا می شود. استاد در پاسخ به این پرسش، انواع مجازات ها را معرفی می کند. استاد به توضیح این مطلب می پردازد که کیفر اخروی عمل، رابطه ای تکوینی با عمل دارد و به عبارت دیگر معلول واقعی و اثر حقیقی عمل است و در واقع خود عمل است.

موضوع بخش هشتم شفاعت است. بنا بر تصوری نادرست از شفاعت، این مفهوم با تبعیض و استثناء ملازم است. استاد در پاسخ به این اشکال، شفاعت را جلوه ای از نظام مندی عالم می داند که هدایت و مغفرت را نیز شامل می گردد. در تبیین استاد، شفاعت در پیوند با عمل معنا می شود. عمل به منزله علت قابلی و رحمت پروردگار به منزله علت فاعلی است. در شفاعت، استثناء و بی عدالتی وجود ندارد. هر که از شفاعت محروم است از جهت محدودیت یا فقدان قابلیت است.

آخرین موضوعی که در کتاب مورد بررسی قرار گرفته است، «عمل خیر از غیر مسلمان » است. این تصور که اعمال نیک و خیر از غیر مسلمانان بی فایده است، موجب شده است تا افراد گمان کنند نظام پاداش و عذاب الهی از جهت رعایت موازین عدل، مورد سؤال است. استاد مطهری در پاسخ به این پرسش،توجه مخاطب را به طبیعت عمل جلب می کند و با توجه به اینکه حسن فعلی و حسن فاعلی دو رکن عمل صالح محسوب می گردند، به تأثیرات هر کدام از این دو جنبه بر ترتب ثواب و عقاب می پردازند و تلاش می کنند باورهای بی مبنا و تلقی های تنگ نظرانه را نقد و رد نمایند.